سکه شناسی

سرزمین ایران یکی از کهن ترین سرزمینهاست . کشور ما دارای گذشته پر افخاری است که آثار آن در طی قرون متمادی با وجود آسیب های زمانه و غارت و آتش سوزی و جهان خواهی افراد جاهل هنوز پا بر جا ایستاده و حکایت از عظمت گذشته و تاریخ هنر و تمدن مردمان این سرزمین دارد . در سرزمین ایران در اغلب نقاط ، در زیر تپه های خاک و ویرانه ها ، آثار گران بها و گنجینه های گوناگونی پنهان است که روزگاری دست هنرمندان و صنعتگران با نداشتن وسایل و ابزار کافی آن را ساخته و با نقش و نگار ، طرح ، رنگ یا کنده کاری و برجسته کاری ، قدرت دست و روح هنری خود را تجسم داده و جاودانه ساخته اند .

تحقیق و مطالعه در هر قسمت از آثار کهن مملت ما نه تنها تاریخ گذشته این سرزمین را روشن می سازد ، بلکه به تغییر و تحول تاریخ تمدن دنیای قدیم و ارتباطی که کشور ها از لحاظ نژادی ، هنری و اقتصادی با یکدیگر داشته اند کمک می کند . مردمان اولیه و پس از آنها، همیشه برای زندگی بهتر و رفع نیاز های روزانه  در تلاش بوده اند و همین اصل یعنی عشق به زندگانی بوده که تاریخ تمدن را بوجود آورده است و ملتها را به طرف روزگار بهتر و اختراعات و اکتشافات وا داشته است .

صفر تا صد سکه شناسی

کشف آتش و به کار بردن فلزات هر یک مبدأ مهمی در سیر تکامل بشر بوده است . از وقتی که زندگی اولیه به شکل اجتماع شروع شد ، انسان ها احساس کردند که به کمک یکدیگر نیاز دارند و ناچار هر یک با سعی و عمل خود به رفع حوائج دیگری پرداخت تا توانست از دسترنج دیگری منتفع گردد . این عمل ابتدایی را باید اولین نظام اجتماع و اقتصاد و اصل داد و ستد دانست . با پیشرفت تمدن و تشکیل شهرها و اختراع خط و ایجاد خانه و مسکن ، ارتباط افراد با یکدیگر بیشتر گردید و مبادله و تجارت به صورت گسترده تری در آمد و کم کم داد و ستد و مبادله کالا به کالا ، جای خود را به تجارت داد ، به طوری که کوشش در توسعه امور اقتصادی و ارتباطات ، موجد تشکیل دولتها و طرق و سوارح و تأسیسات بندری در کرانه های دریایی و سازمانهای مختلف و تنظیم قوانین برای بررسی و انتظام امور گردید ، چنانچه قسمت مهمی از قانون حمورایی مربوط به امور تجارت و کسب و کار است . ( این قانون نامه در خرابه های شوش پیدا شده و در موزه لوور فرانسه نگهداری می شود ) صحنه های نقاشی در عصر قدیم چه آنچه به امور دنیایی و چه آنچه مربوط به دنیای دیگر است . وضع داد و ستد و توزیع را نشان می دهد . تشکیل دولتها و رفاته اجتماعی و انضباط امور اقتصادی و تولید ثروت موجد اصولی گردید که کم کم به پیدایش سکه منجر شد .

کشور ما ایران نیز در این قسمت ، مانند سایر شعب هنری سهمی دارد که نه تنها از نظر سکه شناسی و تاریخی قابل ملاحظه است ، بلکه از لحاظ هنری نیز بسیار  گرانقدر است . امید است با حفاری های گسترده ای که در حال حاضر در قسمتهای مختلف ایران انجام می شود ، متخصصان کشورمان با روشن کردن ابعاد تاریک کشورمان و کشف اسناد و مدارک جدید مربوط به تاریخ ایران اطلاعات تازه تری از تاریخ سکه نیز بدست آورند .

تاریخچه پول

مردم جهان با تلاش و فعالیت مداوم ، نیرو و عمر خود را صرف می کنند صفر تا صد سکه شناسی و حاصل این کوشش ها و زحمات را بصورت پول دریافت می نمایند . بی تردید می توان گفت که امروز اساس گردش چرخهای اجتماع بر پول نهاده شده و گسترده ترین روابط اجتماعی انسان به کمک پول انجام می گیرد . امروز حتی کودکان هم می دانند پول چیست و چه ارزشی دارد . باید گفت که کمتر کسی پیدا می شود که هر روز با مقداری پول سر و کار نداشته باشد و بهمین نسبت هم کمتر کسی از خود سؤال می کند که پول از کجا پیدا شده و تاریخچه آن چیست و در قدیم چه چیزی به جای پول وجود داشت .

علم سکه شناسی

سکه شناسی قسمت مهمی از باستان شناسی است که شاهد زنده ای صفر تا صد سکه شناسی از تمدن دنیای قدیم و ملل مختلف می باشد . علم سکه شناسی توانسته است بزرگترین خدمت را در روشن کردن تاریخ گذشته بنماید و گوشه های تاریک و مبهم را روشن کند . سکه در هر دوره نماینده عادات ، آداب ، خط ، زبان ، هنر ، مذهب ، تمدن ، ثروت ، ورشکستگی و ارتباطات تجاری هر ملت و مملکتی است ، یعنی منبع اطلاعاتی صحیح و دقیق از دنیای قدیم ، یعنی از دورانی که آثار هنری ، ابنیه ، معابر و مقابر ویران قدیم را از روی قرنیه به طور ناقص و گاهی با تصور از آنچه از بنا به جا مانده تعمیر و تا حدی به صورت اصلی درآورند و با حقیقت زمان تطبیق دهند . در این قسمت سکه ، صفر تا صد سکه شناسی حلال مشکلات شده و کمک شایانی به تاریخ هنر دنیای قدیم نموده است . روی اغلب سکه های یونان صورت خدایان افسانه ای و بناهای تاریخی مانند : کولیزه (محل نمایش جنگ حیوانات وحشی با انسان) یا اکروپل آتن (خرابه های آتن که در بلندی روی تخته سنگی عظیم قرار گرفته است) و غیره منقوش گردیده است . این نمونه ها دقیق و ظریف برای بناها و نقص و شکستگی مجسمه ها مطابق اصل بزرگترین کمک و راهنما شده اند . قسمت مهمی از آثار هنری ساسانی که فلزکاری و زرگری است و خوشبختانه قطعاتی بسیار جالب از صحنه های شکار ، رزم و بزم از حفاریها بدست آمده است و بواسطه تطبیق با سکه های آن دوره که تصویر کامل هر یک از سلاطین به طور دقیق و ظریف از تزئین سر و سینه ، آرایش مو و تاج است می توان این شاهکارهای هنری را با صداقت شخصی و منتسب به هر یک از شاهان واقعی نمود . (قسمت مهمی از این ظروف نقره و طلا در موزه لنینگراد است).

قبل از پیدایش سکه

قبل از اختراع و ایجاد سکه با وزن صحیح و مقدار معین فلز ، ارتباط و داد و ستد صفر تا صد سکه شناسی مردم از راه مبادله صورت می گرفت . تمدنهای قدیم بدون آشنایی با سکه ، زندگی تجارتی خود را از راه مبادله می گذراندند . در روی نقاشی ها و کنده کاری ها مصر قدیم ، صحنه های معاملات و داد و ستد بوسیله معاوضه صورت گرفته است دیده می شود . در اوستا درباره مزد کارگران یا گرفتن جریمه از چهار پایان ذکر شده است . برای پرداخت دست مزد یک پزشک برای درمان کدخدایان یک گاو و برای شهربانان یک اسب خوب و برای پادشاهان یک گردونه چهار اسبه و برای زنان به ترتیب یک ماده الاغ ، یک ماده گاو و یک ماده شتر مقرر می کرده اند.

اشکال کهن پول

استفاده از اشکال اولیه پول در جهان سوم و شمال آمریکا سابقه دارتر است . اسناد و مدارک بیشتری مبنی بر استفاده از پول در این مناطق نسبت به اروپا وجود دارد . در کنار چیزهایی که به عنوان پول مورد استفاده قرار می گرفتند ، استفاده از مهره در شمال آمریکا ، صدفهای کاوری در افریقا و آسیا و دندانهای نهنگ از همه رایج تر بوده است . در جامعه فیجیان هدایای ، دندان نهنگ بخش مهمی از مراسم های خاص بودند . دندانهای نهنگ Tambua ( گرفته شده از کلمه Taboo ) بودند که اهمیت مذهبی داشته و تا اواسط دهه ۱۹۶۰ به عنوان پول مصرف داشته است . در دوره هومر شاعر معروف یونانی چهار پایان اساس قیمتها بوده اند . دولتها برای جلوگیری از تقلب در عیار سکه ها ، علامت مشخصی را بر روی شمشهایی که وزن معین داشتند ضرب می زدند که در حقیقت این علامت گذاری اولین قدم برای ایجاد سکه می باشد . معادن مس قبرس یکی از مهمترین عایدی این ناحیه بوده است . صفر تا صد سکه شناسی و در الواح مصری متعلق به ۱۴۰۰۰ یا ۱۶۰۰ ق . م در دوران سلطنت فرعون مصر آمنوفیس سوم یا آمنوفیس چهارم از واردات مهم مس از قبرس به مصر سخن رفته است . در بعضی از الواح شاه قبرس در قبال معاوضه شمش های مس از فرعون خواسته که نقره برایش بفرستد .

هدف از ایجاد سکه

نخستین هدف از ایجاد سکه قومیت ، حاکمیت و استقلال و آزادی بوده است . در آن زمان از جمله وسایل آسان کردن مبادلات و تجارت به حساب می آمد و شاید بتوان گفت بعد ها این جنبه بر جنبه های دیگر برتری یافت .

پیدایش سکه

سکه عبارت است از یک قطعه فلز به وزن معین که روی آن علامت رسمی دولت یا صفر تا صد سکه شناسی حکومتی که عیار و وزن آن را تعهد می کند ، منقوش شده است . روایات در مورد اولین سکه ها متفاوت است و اکثر دانشمندان سکه شناسی نظر هرودت را که مردم را نخستین کسانی می داند که سکه ضرب کرده اند را قبول دارند . نخستین سکه های لیدی مخلوطی از طلا و نقره که به آن الکتروم می گفتند ساخته شده بود که بر روی آن شیارهای موازی و پشت سکه چند فرورفتگی حک شده و گاهی در بعضی از این فرورفتگیها نقش حیوانی که شبیه روباه است دیده می شود . در دوره کرزوس سکه های معروف کرزوئید ایجاد گردید که می توان آن را اولین سکه حقیقی دانست زیرا هم دارای جنبه هنری است و هم تمام شرایط سکه تا به امروز نیز در آن مراعات شده است . ایرانی ها پس از فتوحات پی در پی در آسای صغیر به وجود سکه و لزوم آن پی بردند ولی پادشاهان هخامنشی چون کمبوجیه و کوروش به ضرب آن اقدام نکردند ، اما به شهرها و ممالکی که تابع ایران شده بودند اجازه دادند که به ضرب سکه محلی خود ادامه دهند . داریوش اول برای اولین بار در ایران یه ضرب سکه های طلا و نقره اقدام نمود و سکه های طلا دریک و از طلای خالص و به وزن ۴۱/۸ گرم و شکل نقه ۶/۵ گرم است . داریوش هم برای ترتیب اوزان تناسب طلا و نقره را ( به ) را به کار برد و چون در یک ۴۱/۸ گرم با وزن ۱۱۲ گرم نقره مطابقت می کرد و این وزن برای گردش در تجارت و کسب سنگین و غیر حمل بود ، از این رو به ده قسمت تقسیم نمود و هر سکه ۲۱/۱۱ گرم وزن داشت . در این صورت سکه نقره ۲۱/۱۱ گرم با یک سکه طلای دریک ۴۱/۸ گرمی مطابقت می نمود . ولی داریوش برای سهولت امور معاملاتی سکه های نقره را به نصف وزن تقلیل داد که همان شکل معروف است که ۶/۵ گرم است ، صفر تا صد سکه شناسی بنابراین بیست شکل نقره ارزش یک دریک طلا را داشته است .

ضرب سکه در چین پس از کشورهای دیگر متداول گردید ولی چینیها خودشان مستقلاً مبادرت به این کار کردند و آنرا از ملل دیگر یاد نگرفتند . ژاپنی ها و کره ای ها ضرب سکه را از چین اقتباس نمودند . اصول فنی ضرب سکه در ضرابحانه های قدیم : حسن احتیاج در امر تجارت و داد وستد مردم قدیم را بر انگیخت که از فلزات استفاده کنند و بوسیله ان معاملات خود را انجام دهند . ابتدا فلز را به شکل تبر ، طقه ، دیگ و خنجر به کار می برند و بعد با پیشرفت تمدن مس ، آهن ، برنر ، طلا و نقره را به صورت شمش ، طقه دراورند . برای آنکه قطعات سکه هم وزن ، هم شکل و هم نقش باشد ، اصولی بود که باعث پیدایش ضرابخانه شد . سکه را بوسیله سر سکه ضرب می کردند ، سر سکه که استوانه ای شکل یود ، و از برنز یا آهن ساخته شده و در یک طرف آن نقش مورد نظر حک گردیده بوده ، بر روی سندانی فلزی قرار می دادند ، فلز را که کمی گرم شده بود ، و قابل اثر ، بر روی آن گذاشته ، بعد سر سکه را از طرفی که منقوش بود بر روی آن قرار داده ، بعد از تنظیم آن چکش را با شدت می زندند ، تا اثر نقش بر روی سکه نقر گردد . با ضرب سکه در ایران مبادلات بازرگانی بین المللی راحت تر ، روانتر و سریعتر شد . و این امر تحولی بزرگ در امر اقتصاد و تجارت بود . سکه قدمتی بیش از این تاریخ داشت و متجاوز از یک قرن قبل از ایجاد حکومت هخامنشی ، برای اولین بار در یونان متداول شد و به دنبال آن لیدیاییها از یونانیها ضرب کردن سکه را فرا گرفتند و آن را در داد و ستد به کار بردند . پس از فتح لیدی به وسیله کوروش ، صفر تا صد سکه شناسی ضرب سکه به همان ترتیب در ضرابخانه های سارد ادامه یافت . هنگامی که داریوش به پادشاهی رسید و پس از فرونشاندن اغتشاشات اولیه ، به ضرب سکه پرداخت که به دریکا مشهور شدند . سکه ها از جنس طلا و نقره بودند و سکه های طلا مخصوص داریوش بود . از آن پس ، در سراسر امپراطوری سکه فقط به نام داریوش ضرب می شد . لازم به توضیح است که اکثر مورخان لیدیها را اولین قومی می دانند که سکه ضرب کرده اند .

جنس سر سکه ها

چون جنس سر سکه از آهن یا برنز بود اغلب پس از استعمال زیاد حالت ساییدگی پیدا می نمود . چنانچه این سائیدگی در بعضی از سکه ها مشاهده می شود . از این رو ضرابخانه ها بایستی سر سکه های متعددی داشته باشند تا بتوانند به موقع از آنها استفاده کنند .

جنس فلزات

قسمت مهمی که در سکه قابل ملاحظه می باشد نوع و جنس فلزات است . صفر تا صد سکه شناسی چون در دوران بسیار قدیم از عهده تصفیه بر نمی آمدند و نمی توانستند آن حد را که لازم بود فلز را خالص کنند و از موادخارجی جدا نمایند . ناچار فلزات را به همان وضعی که استخراج می شده به کار می بردند . برای اولین بار در حدود هزاره چهارم استعمال آن بیشتر گردید ، چنانچه مس را ذوب کرده و با آن اشیایی مانند تبر و خنجر ساختند . در مصر در هزاره پنجم یا ششم قبل از میلاد ، عصر فلز شروع شد . جنس فلز هر محل اغلب معرف وضع اقتصادی و قدرت مالی آن می باشد ، مثلاً سکه های هخامنشی علاوه بر آن که مزد مزدوران خارجی بود ، در سراسر یونان نیز در جریان بود و با کمال میل و رغبت خارجی ها متاع و کالای خود را در مقابل دریافت آن به فروش می رساندند . از آین رو جنس فلز تأثیری فراوان در گردش سکه داشت و اساس مهم اقتصاد در دنیای قدیم تا به امروز بوده است .